فرقه های مختلف در لبنان، سیاست هویتی شان را در راستای به رسمیت شناخته شدن و کرامت شان سامان داده اند. جامعه لبنان دارای هویتی متکثر، ناهمگن و متفاوت و متضاد است. چندپاره بودن و قطبی شدن هویت در لبنان و تلاش برای حفظ و افزایش منفعت فرقه ای، دخالت های بازیگران فروملی را تسهیل کرده است. هر کدام از این فرقه ها منافع یک دولت بیرونی را نمایندگی می کند. فرقه گرایی منجربه بن بست سیاسی داخلی، تقویت گروه های فروملی، سرریز مسائل منطقه ای و در نهایت باعث شکنندگی دولت این کشور شده است. بنابراین دولت نمی تواند در سیاستگزاری، تصمیم گیری و استقلال ملی به مثابه یک واحد مستقل عمل نماید؛ بلکه رفتار، جهت گیری و تعریف منفعت ملی، تابعی از این مفاهیم نزد فرقه ها و دولت های بیرونی است. روش شناسی این پژوهش تحلیلی-تبیینی و روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای و استفاده از مقالات و سایت ها اینترنتی است. سوال این پژوهش عبارتست از: فرقه گرایی در لبنان چه تاثیری بر سیاست خارجی ایفاء می نماید؟ فرضیه این پژوهش عبارتست از: فرقه گرایی، تفوق هویت فرقه ای بر هویت ملی و شکل گیری دولت ضعیف و شکننده در کشور لبنان بر تعریف منفعت ملی و جهت گیری سیاست خارجی تاثیر گذاشته و باعث شده دولت در کنار فرقه ها به کنشگری درعرصه سیاست بین الملل بپردازد؛ بنابراین به جای منافع ملی، منفعت فرقه ای مدنظر قرار می گیرد.

لبنان کشوری است واقع در خاورمیانه که علی رغم مساحت کم از جایگاه ژئوپلیتیک خاصی برخوردار است. ساختار سیاسی-اجتماعی لبنان در مقایسه با سایر کشورهای عربی خاورمیانه، بسیار متفاوت است. ساختار اجتماعی لبنان واجد ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از سایر جوامع متمایز می سازد. نظام دموکراسی خاص این کشور از بارزترین ویژگی های متمایز کننده آن از سایر کشورهای عربی به حساب می آید. این نظام دموکراسی اشتراکی است و در خصوص جوامعی که دارای تقسیمات قومی و دینی عمیق هستند و در آنها دموکرسی اکثریتی قابل اعمال نیست، به کار می رود. سئوال اصلی این مقاله این است که چرا و چگونه دموکراسی اشتراکی در لبنان می تواند صلح و ثبات را در این کشور به وجود آورد؟ پاسخ به این سئوال در قالب این فرضیه است که دموکراسی اشتراکی مبتنی بر تقسیم قدرت در لبنان با توجه به حمایت یک قدرت خارجی از آن باعث می شود تا گروه های درگیر نفع خود را در مصالحه و همکاری جست وجو کنند و نه درگیری.

افراط گرایی یکی از پدیده های رو به رشد، سرنوشت ساز و تعیین کننده عصر حاضر است. این پدیده به گونه ای روزافزون بر تحولات ملی و منطقه ای و جهانی اثر گذاشته و تفسیر و تحلیل رویدادهای سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی امروز بدون توجه به این پدیده و در نظر گرفتن ابعاد مختلف آن به ناچار ناقص و نارسا است. افراط گرایی فرقه ای در کشور پاکستان در اواخر دهه 1970م ظاهر شده، در دهه 1980م افزایش پیدا کرده و در دهه 1990 استمرار یافته است. درک علل پیدایش و گسترش افراط گرایی فرقه ای در پاکستان در تعیین راه حل های مهار آن اهمیتی بسیار دارد. در حالی که بسیاری از پژوهش های صورت گرفته به مطالعه جنبه های متنی - گفتمانی، عوامل فروملی یا ملی تاثیرگذار تمرکز دارند، این مقاله با ترکیب دو سطح تحلیل ملی و منطقه ای، به بررسی تاثیر تحولات مهم این دو سطح، در فاصله سال های 1979-2001م، در افراط گرایی فرقه ای در این کشور پرداخته است. پس از ارائه تعریفی از افراط گرایی فرقه ای، معرفی فرقه های مذهبی پاکستان و رویکردهای موجود به مطالعه آن، این مقاله به بررسی تاثیر برنامه اسلامی سازی در پاکستان، نهضت جهادی افغانستان در دهه 1980م و جهاد کشمیر و به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در دهه 1990م در افراط گرایی فرقه ای در پاکستان پرداخته است. ادعای مقاله این است که افراط گرایی فرقه ای در پاکستان، بیش از آن که در اثر عوامل داخلی باشد، حاصل تحولات منطقه ای است که بیرون از خاک پاکستان رخ داده و نحوه رویارویی دولت ملی پاکستان با آنها است.

در بررسی عرفان های نوظهور و اندیشه های مطرح آنها در دنیای اسلام، رابطه سلبی میان عرفان و سیاست همواره یکی از مباحث چالش برانگیز به شمار می آید؛ درحالی که برخی از دولت ها و جنبش ها در تاریخ اسلام، ساختار و ماهیتی عرفانی دارند و برخی دیگر نیز نظری متفاوت همانند جواد طباطبایی و عبدالکریم سروش را ارائه می کنند. از جمله این ارتباط ایجابی می توان به اسلام ترکیه (اسلام اجتماعی) اشاره کرد که امروزه نیز این نظریه در قالب دولت در ترکیه حکم فرمایی می کند. این جنبش به شدت تحت تأثیر عرفان نقشبندیه و نورسیه است. این جریان سیاسی - اجتماعی با تأکید بر مؤلفه هایی همچون توجه بر اتحاد جهان اسلام و الگوی تمدنی اسلام، رویکرد مثبت به دستاوردهای تمدن غرب، نقش پررنگ ابعاد اجتماعی اسلام، توجه به خدمت و رساندن منفعت به مردم، قرائت میانه روانه و متساهلانه از اسلام، تأکید بر اسلام فرهنگی، مبارزه با جهل و تفرقه با تأکید بر آموزش و تساهل به اقلیت های مذهبی، به شدت متأثر از دیدگاه های عرفانی است. نقطه اتصال دیدگاه عرفانی با دیدگاه اسلامی، اندیشه های آقای گولن است؛ ایشان با رویکردی عمل گرایانه می کوشد با استفاده از ابزارهای قدرت (سخت افزار و نرم افزار)، برداشتی ملایم از آموزه های اسلام به دست دهد. در این پژوهش کوشیده شده است با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی، تأثیر عرفان نورسی بر اسلام گرایی ترکیه در قالب فرقه گرایی جدید معنوی بررسی و تحلیل شود.

بررسی اختلالات روانی شایع در گرایش یافتگان به فرقه ها و توجه به این اختلالات در برنامه ریزی های بازپروری و اصلاح و تربیت و همچنین پیشگیری از گرایش به این فرقه ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی مقطعی است که در آن 113 نفر از گرایش یافتگان به فرقه ها انتخاب شدند و در نهایت 100 نفر به پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی و فرم کوتاه پرسشنامه چند وجهی شخصیت مینه سوتا پاسخ دادند. تفسیر نیمرخ افراد به دو روش بالاترین برافراشتگی و نمرات T بالاتر از 65 صورت گرفته است. طبق یافته های این پژوهش 77% از گرایش یافتگان به فرقه ها حداقل دارای یک نوع مقیاس بر افراشتگی بودند. بر اساس نمرات T بالاتر از 65 نیز به ترتیب اختلالات افسردگی، خود بیمار انگاری و هیستری رایج ترین اختلالات در بین گرایش یافتگان به فرقه ها بود. بر اساس نتایج به دست آمده مدلی جهت کاهش فرقه گرایی ارایه شد که با استفاده از تکنیک دلفی فازی روایی سنجی بوده است. نتایج کلی این پژوهش حاکی از موثر بودن راهبردهای راه اندازی کلینیک های فرقه درمانی، برنامه های بازپروری از طریق سازمان زندان ها و کانون های اصلاح و تربیت و همچنین برنامه های آموزش عمومی، در کاهش فرقه گرایی بود.

امروزه پژوهش گران به نقش مذهب در شکل دهی جریان ها، روابط و تحولات سیاسی در جهان و بالاخص آسیای جنوب غربی اذعان دارند. به ویژه اینکه نقش مذهب را در حل و فصل و یا تشدید منازعات نمی توان نادیده گرفت. مذهب عامل مهمی در شکل دهی به ارزش های فردی و اجتماعی است و می تواند در شیوه تعیین و تنظیم سیاست در حوزه های داخلی و خارجی نقش تعیین کننده ای داشته باشد. وفاداری های مذهبی اگرچه گهگاه نقش مثبتی در افزایش تعاملات منطقه ای داشته، اما در اکثر موارد تقویت گفتمان های مبتنی بر تعهدات مذهبی و فرقه ای موجب دور شدن کشورها از هم و تنش آلود شدن روابط در سطح منطقه شده لذا به عنوان یکی از مهمترین موانع شکل گیری ساختارهای نهادی و کارگزاری های منطقه ای در جنوب غرب آسیا شناخته می شود. ارزش های مذهبی دارای چارچوب های غیر منعطفی هستند و همچنین در مورد ارزش ها نمی توان چانه زنی نمود، لذا هرچه گفتمان های مذهبی و فرقه ای در منطقه تقویت شود زمینه های نزاع و نا امنی تقویت شده و امکان شکل گیری ساختارهای منطقه ای محدود می شود.

فرقه مکتبیون انشعابی ازاهل حق (یارسان) و از غالیان منتسب به تشیع است که علی رغم ادعای ایشان، هم در اصول اعتقادی و هم احکام و فروع دینی از شیعه و نیز از ضروریات اعتقادی و مناسکی اسلام منحرف گردیده است. هرچند از قرن دوم هجری گرایش به تصوف وجود داشته اما بنیانگذار فرقه اهل حق سلطان اسحاق برزنجه ای است که این آیین را به عنوان عصاره همه ادیان معرفی نمود و در نهایت فرقه را به هفت خاندان حقیقت تقسیم کرد و پس از وی چهار خاندان از جمله خاندان شاه حیاسی به آنها اضافه شد که در دوره معاصر قطب ایشان نورعلی الاهی(1357-1276 ش) بود گه با تغییراتی هم در مناسک و هم در روش و هم باورهای اهل حق، فرقه «مکتبیون» را بنا نهاد و بخاطر افشای عقاید«سر مگو» و نیز بدعت در ابداعات اهل حق مورد اعتراض برخی از اکابر اهل حق نیز قرار گرفت. تعارض های بسیارآموزه های مکتب با ادله و منابع عقلی و نقلی، بسیاری از تعالیم این فرقه را مصداق خرافه و بدعت و حتی ارتداد نموده است از جمله ادعای صریح به اتیان دین جدید و تفوق خود بر انبیاء و امامان(س)، اعتقاد به تحریف در قرآن، اعتقاد به دونادون (قسمی ازتناسخ) و رجوع روح به ابدان سابقه، انکار تلویحی عصمت انبیاء و جانشین ساختن اقطاب برای اءمه(س) و حلول خدا در ایشان و در خود و ادعای علم غیب و اعجاز و تصریح به حقانیت همه ادیان موجود و به تبع آن اباحه گری در مناسک و درضروریات دینی؛ لذا نمی توان ایشان را در جرگه مسلمین قلمداد کرد. پژوهش حاضر با تتبع در آثار نورعلی الاهی و نقد عقلی و نقلی آن و بروش کتابخانه ای تالیف گردیده است.

هدف: فرقه گرایی در سازمان، در فراگرد مردم سالاری سازمانی پدیده ای کژکارکردی و اخلالگر تلقی می شود. پژوهش حاضر با هدف کشف جوهره این پدیده در سازمان های دولتی ولایت هرات افغانستان انجام شده است. روش: راهبرد پژوهش، پدیدارشناسی وصفی و مشارکت کنندگان در آن 24 نفر از کارکنان 16 سازمان دولتی ولایت هرات افغانستان بودند که با استفاده از نمونه گیری نوعی تا مرحله اشباع نظری انتخاب شده بودند. برای تحلیل مصاحبه ها از نرم افزار Maxqda استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که جوهره فرقه گرایی در سازمان های مورد مطالعه، شامل چهار دسته آلایه های رفتاری فرقه گرایانه به عنوان سازه های سامان بخش این پدیده می شود که عبارت اند از رفتارهای سیاسی فرقه ای، تقدم روابط فرقه ای بر ضوابط، تبعیض فرقه ای و مبادله فرقه گرایانه رهبر عضو. نتیجه گیری: رفتارهای فرقه گرایانه سازمانی در قلمرو مکانی پژوهش رفتارهای سیاسی فرقه ای با ماهیت نفع طلبانه برای اعضای فرقه در سازمان حتی به بهای منافع جمع هستند که به صورت تبعیض فرقه ای از نوع جنسیتی و قومی ظهور می یابند. در این پدیده از رهگذر مبادله فرقه گرایانه رهبر عضو، اعضای فرقه توسط مدیریت سازمان خودی و سایر اعضا غیرخودی تلقی می شوند و در نتیجه خودی ها در مقایسه با اعضا از منافع ویژه ای برخوردار خواهند شد. با این فرض، روابط فرقه ای بر ضوابط ترجیح داده می شوند.

مفهوم وحدت اسلامی، در تاریخ معاصر از شبه قاره ی هند برخاست و در نهایت، از طریق سید جمال در جهان اسلام گسترش یافت. این مفهوم همواره در چارچوب دوگانه ی مفهومی فرقه گرایی و سکولاریسم مورد خوانش و توجه قرار گرفته است. همین مسئله سبب شده که این مفهوم درست عکس کارکرد خود که ایجاد وحدت در بین فرق اسلامی برای غلبه بر عقب ماندگی ناشی از استعمار و استبداد است، عمل کند. در این مقاله سعی بر آن است که زمینه های تاریخی و سیاسی اجتماعی ایجاد، تطور و گسترش این مفهوم بررسی شود.

رمان اجتماعی به دلیل ترسیم واقع گرایانه مسایل، قادر به بازتاب واقعیت های جامعه است. رمان «فیران امی حصه» نوشته سعود السنعوسی، به نحوی واقع گرایانه مسایل اجتماعی کویت را نشان می دهد. فرقهگرایی در این رمان محور اصلی حوادث داستان است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، ساختار اجتماعی و ادبی رمان و نقش هریک را در بازتاب واقعیت های جامعه بررسی می کند. ساختار اجتماعی رمان از گروه های اجتماعی مختلف تشکیل شده و نوع تعامل آنها منجر به بروز رفتار هایی فرقه گرایانه از توهین و استهزا تا درگیری و خشونت شده است. علل این رفتار ها را می توان در فهم نادرست عقاید یکدیگر، پرداختن به خرافات و الگوپذیری کورکورانه دانست. احترام متقابل و پذیرش دیگری، روی-آوردن به اسلام راستین، پرهیز از افراطی گری و میهن پرستی راهکارهایی برای کاهش این مشکل است. ساختار ادبی رمان بخاطر روایت بی طرفانه، استفاده از زوایای دید مختلف، بهره گیری از راوی کودک و روابط بینامتنی به پرورش درونمایه و انعکاس مناسب آن کمک کرده است.